بررسی تنوع ژنتیکی برخی توده‌های گردو (Juglans regia L.) بومی استان لرستان با استفاده از روش آماری چندمتغیره

سابقه و هدف: گردوی ایرانی (Juglans regia L.) یکی از مهم‌ترین گونه‌های جنس Juglans است و ایران از مراکز مهم تنوع ژنتیکی آن می‌باشد. لذا تعیین تنوع ژنتیکی توده‌های‌گردوی ایرانی به خصوص در استان لرستان دارای اهمیت بالایی می‌باشدتا در صورت وجود تنوع ژنتیکیکافی در صفات مختلف و همچنین دانه، بتوان از نتایج آن در برنامه‌های اصلاحی آینده گردو استفاده شود. مواد و روش‌ها: در این آزمایش 43 ژنوتیپ گردوی ایرانی بومی استان لرستان از پنج توده الشتر، دورود، خرم آباد، بروجرد و نورآباد با سنجش 41 صفت مورفولوژیک مورد ارزیابی قرار گرفتند. اندازه‌گیری صفات روی 10 تا 20 نمونه از هر درخت و 5 تا 10 برگ به صورت تصادفی برای تعداد 41 صفت مربوط به برگ و دانه گردو مانند روغن و پروتئین مغز انجام شد. یافته‌ها: تجزیه واریانس یکطرفه داده‌ها اختلاف معنی‌داری را بین مناطق برای اکثر صفات نشان داد. مقایسه میانگین داده‌ها به روش آزمون دانکن در سطح پنج درصد نشان داد در اکثر صفات اختلاف معنی‌داری بین مناطق مختلف وجود دارد. بررسی ضرایب تنوع مربوط به صفات مختلف نشان داد که بیشترین تنوع مربوط به صفت وزن پوست سبز (51/35 درصد) بود. سپس، به‌ترتیب صفات رطوبت پوست سبز (45/29 درصد) و وزن دانه سبز (39/28 درصد) بیشترین تنوع را در صفات مورد بررسی داشتند. بر اساس مقادیر پروتئین و روغن بالا، به‌ترتیب توده‌های الشتر (26/20 و 1/64 درصد)، بروجرد (98/19 و 73/60 درصد) و دورود (14/19 و 11/59 درصد) به‌عنوان توده‌های مطلوب برای این صفات تشخیص داده شدند. از نظر عملکرد دانه، توده بروجرد با داشتن وزن دانه با پوست سخت (13/12 گرم) و بالاترین وزن مغز (98/4 گرم) مناسب‌ترین توده جهت انتخاب پایه‌های با عملکرد مناسب دانه می‌باشد امّا، بیشترین درصد مغز با پوست سخت در توده نورآباد و بیشترین درصد مغز با پوست سبز در توده دورود مشاهده شد. تجزیه خوشه‌ای صفات مورفولوژیک بر اساس روش Ward، ژنوتیپ‌ها را در فاصله 21/41– به سه خوشه و توده‌ها را نیز در فاصله 71/67 به سه خوشه متمایز نمود. در خوشه اول سه توده الشتر، نورآباد و بیرانشهر، در خوشه دوم توده‌ دورود و در خوشه سوم توده بروجرد به تنهایی قرار گرفتند. بر اساس نتایج تجزیه به مؤلفه‌های اصلی، سه عامل اصلی در مجموع 30/93 درصد از واریانس کل را توجیه نمودند. پراکنش توده‌ها بر اساس دو مولفه اصلی با تجزیه خوشه‌ای توده‌های گردو در استان لرستان بر اساس صفات مورفولوژیک همخوانی داشت و توده‌ها در سه ناحیه مختلف در دیاگرام قرار گرفتند. نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد که جریان ژنی بین توده‌های که تا حدود زیادی نزدیکی جغرافیایی با هم داشتند سبب شده که این توده‌ها در تجزیه کلاستر نیز در یک گروه قرار بگیرند. از بین صفات مورد بررسی صفات حجم و ضخامت دانه سبز، طول و عرض دانه با پوست سخت بیشترین تاثیر را در پراکنش توده‌ها در این مطالعه داشته‌اند. توده‌های دورود و سپس نورآباد به‌ترتیب به جهت داشتن بیشترین درصد مغز با پوست سبز و بیشترین درصد مغز با پوست سخت جهت گزینش از نظر عملکرد مغز و انجام برنامه‌های اصلاحی آینده گردو در استان لرستان قابل توصیه می‌باشند. نتایج نشان داد که توده‌های گردوی استان لرستان دارای تنوع بالایی بوده و گزینش باید از نظر صفات مورد نظر صورت گیرد.